Onderstaande uitwerking is een aanvulling op de fysiotherapeutische behandeling: de fysiotherapeut (online of in de praktijk) geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen voor u van belang zijn.
Zie boven afbeelding: Corona virus
In het kort
Coronavirussen zijn naast rhinovirussen de veroorzakers van een groot percentage van gewone verkoudheden
Er is kans op meer klachten als er naast de virus besmetting sprake is van andere chronische klachten (bv longklachten, hart / vaat klachten, diabetes...), overgewicht of hogere leeftijd
Mensen die positief getest zijn op het virus, hebben milde tot zware klachten
Bij ernstige klachten is opname in een ziekenhuis nodig. Het beloop van herstel bij kritiek zieke mensen met COVID-19 is ongunstig. Veel mensen ervaren nog klachten 2-3 maanden na besmetting met COVID-19.
Bij lichte klachten kan herstel thuis plaatsvinden
Covid is niet één ziekte, maar een combinatie van klachten. Vermoeidheid is de meest voorkomende klacht.
Er is nog veel onduidelijk
De schade die het virus op de korte en langere termijn veroorzaakt aan organen is nog onduidelijk
Het beloop van herstel is niet duidelijk aan te geven.
Zie video waarin een longarts, een fysiotherapeut en een dieetist vertellen over herstel na een corona infectie: revalidatie na corona infectie
Zo nodig begeleiding door een fysiotherapeut. U kunt o.a. contact opnemen met de fysiotherapeut tijdens en na het doormaken van een corona virus besmetting bij.
Longklachten
Vermindering conditie
Ernstige vermoeidheid
Spierzwakte
Gewrichtsklachten/ stijfheid
Voor adviezen om overbelasting te verminderen en/of te voorkomen tijdens de periode met klachten, zie 'Voorkom overbelasting, thuis en op werk', klik op 'werk fysiek' of 'werk thuis' of 'bureauwerk'.
De meeste mensen met langdurige covid klachten (long covid) herstellen binnen 1 jaar volledig.
Classificatie van de ziekte wordt gedaan op basis van waar de patiënt het ziek zijn heeft doorgemaakt. Het zegt dus niet altijd iets over de ernst van de klachten. De classificatie is als volgt:
5 %: Kritiek ziek en opgenomen in de IC
14%: Ernstig ziek en opgenomen in ziekenhuis
81 %, Ziekte thuis doorgemaakt
Neem met de fysiotherapeut door welke informatie bij u zinvol is
Corona virus. Zie ook aanvullende informatie 1.4
Bij mensen die besmet raken met het corona virus lijkt (niet zeker) vaker sprake te zijn van
Ook andere chronische klachten (= comorbiditeit) zoals longklachten, diabetes, hart en vaatklachten. Zie ook aanvullende informatie 1.4
Overgewicht: Zie ook aanvullende informatie 1.3
Ouderdom/ kwetsbaarheid. Zie het onderwerp 'kwetsbare ouderen' op deze site
Neem met de fysiotherapeut door wat bij u de oorzaak is
Mogelijke klachten
D.m.v 'de ziektelastmeter van het longfonds' kunt u inzicht krijgen over uw klachten
Algemeen
Longproblemen:
Kortademigheid
Door lage zuurstof saturatie
Door dubbelzijdige longproblemen
Longembolie
Hoesten
Trombose
Pijn in de gewrichten
Vermoeidheid
Hoofdpijn
Koorts
Verminderde deelname aan dagelijkse leven: werk en in huis
Van bovenstaande klachten is niet te achterhalen of mensen dezelfde klachten ook hadden gekregen als ze geen COVID-19 hadden gehad
Tijdens en na een IC opname
Doorligplekken (decubitus)
Gevoelsstoornissen
Afname conditie
Mentale klachten: Posttraumatische stress, angst en depressie.
Verlies aan spierkracht (kan per week wel 20 procent zijn!)
Schade in de longen, hart- en vaatproblemen en bloedstollingen.
Delier
Mogelijke oorzaak dat sommige mensen langdurig klachten blijven houden en andere niet
Het lichaam heeft het virus nog niet helemaal opgeruimd. De virusdeeltjes zijn nog voor langere tijd diep in cellen van organen aanwezig. Dit proces zorgt er mogelijk voor dat mensen maandenlang klachten blijven houden terwijl de infectie al voorbij is. Deze virusdeeltjes zijn echter niet aantoonbaar aanwezig.
Er is sprake van een te hevige en langdurige immuunreactie op het virus. "Het lichaam blijft als het ware doorvechten, ook als het virus al weg is. Daar kan je heel erg moe van worden.
Er is sprake van een posttraumatische stressstoornis (PTSS), ontwikkelt na een heftige corona-infectie. Ook depressiviteit is een veel gehoorde klacht bij langdurige covid.
Neem met de fysiotherapeut door welke verschijnselen bij u aanwezig zijn
Dmv meetinstrumenten het herstel volgen. Zie aanvullende informatie 2.14
Ook bij de fysiotherapeut is het van belang niet te veel te trainen: zie aanvullende informatie 2.16
Begeleiden longproblemen, gewrichtsklachten, spierzwakte en vermindering conditie. Dit kan individueel of in een groep: corona revalidatie. Voor deze begeleiding is geen aanvullende verzekering voor fysiotherapie noodzakelijk, wel gaat het af van de eigen bijdrage). Zie aanvullende informatie 1.6
Drie pijlers bij fysiotherapeutisch handelen zijn:
Ademhalingsoefeningen en ontspanningsoefeningen
Gedoseerd belasten en opbouwend belasten: Activiteiten (wandelen, fietsen, activiteiten in en rond huis) en oefeningen. Van belang is ook niet te veel te doen!
Advies & coaching
Wil de cliënt na de begeleiding naar een fitnessclub: beweegprogramma (oefeningen en activiteiten) laten plaatsvinden in fitnessruimte fysiotherapiepraktijk, zodat hij/zij bekend raakt met fitnessapparaten. Zie video 'Jeroen Bosch ziekenhuis' met impressie fysiofitness en zie onder afbeelding uit video.
Wil de cliënt oefeningen en activiteiten zelf thuis oppakken: oefeningen en activiteiten doornemen die patient zelf kan doen (algemene oefeningen en oefeningen met elastische band/ gewichtjes)
Wil de cliënt in een groep of individueel begeleid worden
Informeren over beloop om reeel beeld van herstel te geven. Hierbij zaken betrekken als persoonlijke karaktertrekken, andere aandoeningen, leefstijl...
Schakel zo nodig specialistisch fysiotherapeut in
Geriatrisch fysiotherapeut bij ouderen
Psychosomatisch fysiotherapeut bij mentale klachten/ spanningsklacchten
Online fysiotherapie is een goede mogelijkheid als alternatief op therapie in de praktijk. Zie aanvullende informatie 2.15 en 2.17
Mentale begeleiding als sprake is van depressie of post traumatische stress stoornis: Psycholoog / maatschappelijk werk / online begeleiding (zie 2.8) ....
Multidisciplinair team, met als centrale spil de revalidatiearts: Volgen en begeleiden patiënten na de IC.
Neem met de fysiotherapeut door welke hulpverleners bij u zinvol zijn
Er is nog veel onduidelijkheid en onzekerheid over de fysieke belastbaarheid, het beloop van het herstel en de fysieke beperkingen van patiënten die COVID-19 hebben doorgemaakt. Hierdoor is voorzichtigheid geboden bij het opbouwen van de belasting.
Op basis van de mate van belastbaarheid van de patiënt, wordt onderscheid gemaakt in aanbevelingen ten aanzien van het fysiotherapeutisch handelen in de eerste zes weken na ontslag of het eerste symptoomvrije moment na thuis doorgemaakte COVID-19, en het fysiotherapeutisch handelen na zes weken
Ziekenhuis periode
Het belangrijk de ziekte periode snel weer in beweging te komen. Daarbij is het essentieel een juiste afweging te maken en overbelasting te voorkomen. Zie aanvullende informatie 2.1 en 2.
Doe oefeningen voor opname, tijdens opname en na opname ziekenhuis
Zelfmassage. Zie 'oefeningen divers' en kijk bij 'massagetechnieken'
Oefeningen:
Losmaakoefeningen: vaak en kort doen, zie verder bij oefeningen
Ademhalingsoefeningen: zie verder bij oefeningen
Ontspanningsoefeningen. Zie 'oefeningen divers' en kijk bij 'ontspanning'
Warmtepakking op spieren of koude pakking op gewricht. Zie 'hulpmiddelen' op deze site en kijk bij 'spieren'. Pijn dempen door koude pakking op het gewricht (tien minuten, doekje tussen pakking en huid, twintig minuten tussen elke koudebehandeling). Zie onder afbeelding van 'bol.com' bij 'coldpack'
Als sprake is van veel stress: neem zo nodig contact op met huisarts om dit te bespreken
Blijf binnen de mogelijkheden actief; wandelen, fietsen, huishouden.....
Bij ademhalingsklachten: ademnood, kortademigheid in rust en inspanning, snel en opervlakkig ademen
Neem zo nodig contact op met de huisarts of fysiotherapeut
Kortademigheid in rust en inspanning: Het is vervelend, maar meestal is er niet sprake van een verkeerde ademhalingstechniek. Het is een aanpassingsmechanisme van uw lichaam op het ziekteproces.
Schaf zo nodig in overleg met huisarts of fysiothearpeut een saturatiemeter aan. Optie is de Contec CMS50D (rond 40 euro bij de Etos). Ook zijn er veel merkloze varianten die erg goed werken. Belangrijk wel om een saturatiemeter aan te schaffen die de saturatie meet bij de vinger of oorlel.
Neem samen met de fysiotherapeut ademhalingsoefeningen door
Tijdens inspanning met gesloten/ getuite lippen uitademen: Pursedlip breathing
Neem met de fysiotherapeut door welke adviezen voor u zinvol zijn
Punten die van belang zijn.
Algemeen
Zie aanvullende informatie 2.1 en 2.2
Volg het protocol van de eigen specialist en fysiotherapeut! Bespreek met uw huisarts of fysiotherapeut of er bij u beperkingen zijn.
Blijf zo rustig mogelijk doorademen tijdens de oefeningen, houd niet de adem in.
De fysiotherapeut kan (als zowel de fysiotherapeut en de patiënt er achter staan!) een opname maken van de oefeningen die voor u van belang zijn (met telefoon van fysiotherapeut en mailen of met telefoon/ ipad van patiënt), zodat u thuis dit terug kan zien)
Ademhalingsoefeningen zijn van belang om infecties te voorkomen en om om te kunnen gaan met benauwdheid.
Zie 'oefeningen divers' en kijk bij ademhaling. Neem met de fysiotherapeut door welke oefeningen voor u van belang zijn.
Pas 'pursed lip breathing' toe bij kortademigheid
Bij gebruik zuurstof/ helium: trainen bespreken met longspecialist.
Losmaakoefeningen en rekoefeningen voor nek en middenrug zijn belangrijk
Door de ademhalingsproblemen spieren en gewrichten van nek en middenrug overbelast kunnen raken.
Door inspanning kan gespannenheid ontstaan. Door losmaakoefeningen en/of rekoefeningen spieren weer ontspannen
Kracht- en stabiliteitsoefeningen
Kracht trainen van benen, armen en romp: grote spiergroepen
Bij ouderen en bij ernstige longproblemen: accent leggen op krachttraining en intervaltraining
Functionele oefeningen zijn belangrijk omdat dit in het dagelijkse leven toegepast kan worden en omdat de te oefenen spier en/of gewricht dan deel uit maakt van een natuurlijke beweging: Stofzuigen, tuinieren, ramen lappen, boodschappen doen met fiets......
Bewegen / sporten / trainen
Herstel conditie
Het is essentieel een juiste afweging te maken en overbelasting te voorkomen.
Intensiteit: Trainen met maximale borg 6 op schaal van 10. Zie ook op deze site: Bewegen/ sporten/ trainen
Oefenschema:
Bij ernstige vermoeidheid oefeningen spreiden over de dag
Maak gebruik van oefeningen (ongeveer 5) van grote spiergroepen: armen, benen, romp
Streef naar minimaal aantal van 3 maal 5 herhalingen per oefening (=1 sessie) en na sessie 2 minuten rust
Oefeningen mogen lichte vermoeidheid en kortademigheid veroorzaken
Doel training: per dag 3 sessies van 12 herhalingen zonder dat dit ernstige vermoeidheid of kortademigheid veroorzaakt
Losmaakoefeningen, oefeningen uitvoeren op tempo in- en uitademen
Website van het Longfonds, video's:'motivational interviewing'. Is hier beschreven voor COPD, maar kan toegepast worden voor alle klachtenbeelden waar gedragsverandering van belang is voor herstel. Motivational Interviewing (of motiverende gesprekstechnieken) is een gespreksmethode om tot gedragsverandering te komen. Vaak willen mensen met een (chronische) klacht wel iets veranderen, bijvoorbeeld hun voeding of beweegpatroon, maar lukt het niet. Met 'motivational interviewing' verandert de cliënt zijn gedrag zelf, vanuit de eigen motivatie, en niet vanuit een oplossing die door de zorgverlener wordt opgelegd. U geeft de cliënt meer verantwoordelijkheid over de eigen keuzes (= zelfmanagement).
Staak onderzoek/behandeling en overleg met de (huis)arts bij:
Rode vlaggen tav fysiotherapie begeleiding bij covid patienten. • hartfrequentie in rust < 40 of > 130 slagen/min • ademfrequentie > 40 p/min • zuurstofsaturatie in rust ≤ 90% en/of bij inspanning < 85% • hartritmestoornissen • diepe veneuze trombose (pijnlijke, opgezette ledematen) • acute benauwdheid (i.v.m. vermoeden longembolie) • recent myocard ischemie • overmatig zweten, afwijkende gelaatskleur, angst Staak onderzoek/behandeling en herhaal meting op een ander moment bij: • koorts (lichaamstemperatuur > 38,0°) • uitputting (Borgscore ≥ 5 in rust) • hoge bloeddruk in rust (≥ 180/100)
Gele vlaggen tav fysiotherapie begeleiding bij covid patienten. • disfunctioneel adempatroon • doorgemaakt delier • angst voor inspanning en/of benauwdheid • slaapproblematiek • posttraumatische stressstoornis (PTSS) • externe locus of control • negatieve overtuigingen en/of ongerustheid over klachtenVeel patiënten met COVID-19 ervaren na ziekenhuisontslag angst.
Aanvullend hierop onderstaande exclusie criteria: - Programma direct na IC opname (mede ook door weinig ervaring bij therapeuten m.b.t. post intensive care syndroom). - Zeker uitsluiten cliënten die te maken hebben gehad met Multi- en unilateraal orgaan falen (veelvoorkomend ARDS, nierfalen, hartletsel en leverfalen) - Ondervoeding (> meer dan 4 kg kwijt in 1 maand) - Medicatie (gebruik corticosteroïden, virus remmers, bloedverdunners, Bèta blokkers) en behandeling van cliënten bij specialisten (bij twijfel of onbekende medicatie altijd advies inwinnen) - Client opgenomen geweest in het ziekenhuis zonder verwijzing - Comorbiditeit (auto-immuunziekten, maligniteiten voorgeschiedenis)
Belangrijk punten om naar voren te laten komen tijdens het traject zijn onder andere: 1) Algehele informatie Hart en Longen, voeding en bewegen, energiebeheer (reactie lichaam op beweging) 2) Ontspanningsoefeningen (activatie para sympathicus): ademhalingsoefeningen, rekoefeningen 4) Slaappatroon doornemen 6) Uitleg meetinstrumenten 8) Bij einde programma het volhouden benadrukken 9) Duur van een behandeltraject (minimaal 12 weken bij belastbaarheidstraining
Meetinstrumenten bij Covid. Nummer 2, 3, 5 en 6 zijn het belangrijkste. Zie aanvullende video
Ervaren vermoeidheid: Borgschaal (0-10) voor ervaren vermoeidheid en kortademigheid
Ervaren kortademigheid (dyspneu): Borgschaal (0-10) voor ervaren vermoeidheid en kortademigheid
Zuurstofsaturatie: transcutane zuurstofsaturatiemeting. Zie video, ondergrens van 90% in rust en in het uiterste geval 85% tijdens fysieke inspanning
Hartfrequentie: hartfrequentiemeting
Spierkracht. 1RM berekenen (1 repetitie maximaal): Het principe is dat u een gewicht kiest (of dynaband met bepaalde zwaarte) bij een bepaalde oefening en daar het maximale uit haalt (dus zoveel mogelijk herhalingen, tot je niet meer kunt). Als het maximum aantal herhalingen bijvoorbeeld 10 is, dan is 60% hiervan 6 herhalingen. Zie physiotutors, video's:1 Repetition Maximum (1RM) Calculation using the Holten Diagram
Door diverse nationale en internationale onderzoeksresultaten te verzamelen, is gebleken dat er aanwijzingen zijn dat verschillende leefstijlfactoren het beloop en het herstel van COVID-19 beïnvloeden. Zo lijkt roken een negatief effect te hebben op het ziektebeloop en herstel van COVID-19. Bewegen heeft een positief effect op het ziektebeloop en herstel van acuut COVID-19. Tegelijkertijd laat het huidige bewijs zien dat oefentherapie nadelig kan zijn voor het herstel bij Long-COVID. Er is nog onvoldoende wetenschappelijke bewijs over de invloed van de leefstijlfactoren voeding, alcohol, slaap en stress/ontspanning op het ziektebeloop en herstel van COVID-19. Wel is bekend dat deze leefstijlfactoren effect hebben op het functioneren van het immuunsysteem.
CME online, Niek Koenders: Fysiotherapie na covid 19 (2020). Niek Koenders is fysiotherapeut en onderzoeker in het Radboudumc te Nijmegen. Hij is werkzaam geweest bij patiënten met COVID-19 infectie op de intensive care en cohort afdelingen tijdens de eerste fase van de corona-pandemie. Verder heeft Niek als auteur bijgedragen aan de ontwikkeling van aanbevelingen voor de ziekenhuisfysiotherapie en is hij lid van de werkgroep KNGF-Standpunt ‘Fysiotherapie bij patiënten met COVID-19’. Op dit moment (2020) geeft Niek leiding aan het ZonMw project ‘Ervaringen van paramedici tijdens de corona-pandemie’, een samenwerking tussen het Radboudumc en alle paramedische beroepsverenigingen, waarmee met behulp van interviews informatie verkregen wordt hoe het voor paramedici was om te werken in het ziekenhuis tijdens de corona-pandemie. Online fysiotherapie kan een zinvolle aanvulling zijn op het herstel
