Onderstaande uitwerking is een aanvulling op de fysiotherapeutische behandeling: de fysiotherapeut (online of in de praktijk) geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen voor u van belang zijn.
Zie boven afbeelding: formule dopamine, welke stof meespeelt bij parkinson
In het kort
Er kan sprake zijn van
Ziekte van Parkinson
Er is sprake van afname van dopamine producerende zenuwcellen in de hersenen die betrekking hebben tot de spierfunctie.
Begint meestal na 60 jaar.
Oorzaak is onbekend, erfelijkheid kan meespelen
Dopamine vervangende medicatie helpt
Parkinsonisme
Oorzaak is medicijngebruik of onderliggende ziekte
Dopamine vervangende medicatie helpt niet
Ziekte van Parkinson en parkinsonisme hebben gevolgen voor beweging, uiterlijk en gedrag.
De fysiotherapeut geeft door uitleg, adviezen en oefeningen ondersteuning aan het herstel
Zo nodig kijken welke hulpverlener zinvol is als klachten blijven of erger worden
Ziekte van Parkinson
Bij de ziekte van Parkinson is er sprake van afname van dopamine producerende zenuwcellen in de hersenen die betrekking hebben tot de spierfunctie.
Zie google afbeeldingen: ziekte van parkinson. Neem met de fysiotherapeut door welke afbeeldingen voor u relevant zijn.
Het stellen van de diagnose is in de vroege fase vaak lastig. Bij patiënten waar de vermindering van dopamine langzaam gaat blijkt achteraf al jaren lang sprake te zijn geweest van verschijnselen van de ziekte van parkinson: signalen zijn dan verminderde reuk, obstipatie, (rem)slaapstoornissen, verminderde motoriche vaardigheid, traagheid, vallen en trillen (tremor) en niet meer kunnen fietsen (zie aanvullende informatie 2.12).
Traagheid in beweging en onwillekeurige bewegingen zijn essentiële verschijnselen voor het stellen van de diagnose ziekte van Parkinson.
De gemiddelde leeftijd bij openbaring is 60 jaar. Bij minder dan 5% begint de ziekte onder de 40 jaar
De ziekte is onomkeerbaar.
Verdeling mannen en vrouwen t.a.v de ziekte van Parkinson is gelijk
Het verloop (snelheid van voortgang van de symptomen) van de ziekte is voor iedereen verschillend.
Parkinsonisme is een verzamelterm voor aandoeningen die lijken op de ziekte van Parkinson. Voor een deel leiden ze tot dezelfde verschijnselen: beven, stijfheid en bewegingstraagheid.
Het verschil tussen de ziekte van Parkinson en parkinsonisme: Bij de ziekte van Parkinson zijn de dopamine-producerende cellen in de substantia nigra in aantal verminderd, terwijl bij de meeste oorzaken van parkinsonisme juist de cellen in het striatum die op deze dopamine moeten reageren, beschadigd zijn. Daardoor reageren de verschijnselen van de ziekte van Parkinson goed op een behandeling met levodopa, maar dezelfde verschijnselen als gevolg van Parkinsonisme veel minder.
Dopamine vervangende medicatie moet verbetering geven van de klachten om van de ziekte van Parkinson te spreken, anders is er meestal sprake van parkinsonisme.
Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is
Ziekte van Parkinson
Het is onbekend wat de oorzaak is van het ontstaan
Erfelijkheid speelt in zoverre een rol dat de kans op de ziekte met 50% toeneemt bij eerstegraads familieleden
Parkinsonisme
Medicijngebruik
Achterliggende ziekte: Vaatproblemen, blootstelling aan giftige stoffen, Multi Systeem Atrofie (MSA), CBD (Cortico Basale Degeneratie) en Progressieve Supranucleaire Paralyse (PSP)
Neem de oorzaak van uw klachten met de fysiotherapeut door
Parkinson
Onwillekeurige bewegingen/ beven in rust (tremor). Ongeveer een derde van de patiënten trilt nooit
A-symetrisch beeld van verschijnselen: verschil linker en rechter lichaamshelft
Rustig ziekteverloop
Duidelijke reactie op medicatie
Parkinsonisme
De symptomen van parkinsonisme zijn vaak symmetrisch
Ziekte verloop is sneller als bij de ziekte van Parkinson
De reactie op medicatie is minder uitgesproken of afwezig
Parkinson en parkinsonisme
De mogelijke motorische verschijnselen kunnen zijn: stijfheid; langzaam en weinig bewegen; trillen/beven (ook in rust), verstoorde (voorovergebogen) houding; moeilijk slikken (waardoor kans op verslikken); moeilijk spreken; uitdrukkingsloos gezicht (maskergelaat); klein en kriebelig schrijven (micrografie); moeite om te starten en te veranderen van beweging; verminderd evenwicht en opvangreflexen (meer vallen); veranderde looppatroon met kleine passen en de neiging steeds harder te gaan lopen (omdat een normaal looppatroon niet goed lukt, laten patiënten zich voorover vallen en ‘lopen’ ze op hun opvangreactie).
De mogelijke zintuiglijke verschijnselen kunnen zijn: verminderd reukvermogen (vaak het eerste merkbare symptoom); moeite met lezen en het zien van kleurcontrasten, ruimtelijke relaties en bewegingen.
De mogelijke autonome (regeling lichaamsprocessen) verschijnselen kunnen zijn: Speekselvloed; obstipatie; urineverlies; bloeddrukdaling bij overeind komen met duizeligheidklachten; overmatige transpiratie; overmatige talgproductie.
De mogelijke psychische verschijnselen kunnen zijn: somberheid en neerslachtigheid (‘Parkinson-depressie’); vermoeidheid; concentratieproblemen; initiatiefverlies; karakterveranderingen;
Achteruitgang van het mentale denkvermogen (vooral bij taakgericht handelen): Trager tempo van verwerken van informatie; moeite met onthouden van nieuwe informatie; waanbeelden en waangedachten.
De mogelijke overige verschijnselen kunnen zijn: slaapstoornissen
Neem de verschijnselen die bij u aanwezig zijn met de fysiotherapeut door
Fysiotherapeut (eventueel fysiotherapeut die aangesloten is bij het Parkinsonnet)
De eigen fysiotherapeut geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen zinvol zijn, zie verder
Maak samen met de patient een behandelplan afgestemd op de fase van de ziekte van Parkinsonson, de aanwezige klachten en de individuele behoefte.
Begeleiden, stimuleren en coachen zodat client activiteiten gaat ondernemen ondanks de motoriche beperkingen. Voor aanvullende informatie voor fysiotherapeut, zie 2.11 en 2.13 en 2.15. Zie uitzending 'parkinson tv': Bewegen & Parkinsonen zie onder afbeeldig uit uitzending.
Bespreken problemen die zich voordoen door Parkinson(isme): bijvoorbeeld slecht slapen. Zie ook uitzending 'parkinsontv':slapen&Parkinson
Bloeddruk meten: alert zijn op hypotensie
Doorverwijzen: zie verder
Huisartsondersteuner: controleren bloeddruk (alert op te lage bloeddruk)/ begeleiden
Specialist: neuroloog / geriater: De diagnose wordt gesteld door de neuroloog op grond van het verhaal (zie verschijnselen) en op grond van een lichamelijk onderzoek (neurologische testen). Het gebruik van dopamine geeft veel bijwerkingen, daarom met beleid mee omgaan
Parkinsoncentrum Nijmegen: second opinion/ specifiek onderzoek/ specifieke begeleiding
Arbo arts: als de werkzaamheden van invloed zijn op de klachten of andersom
Logopodist: begeleiding bij spraak problemen.
Ergotherapeut : De ergotherapeut begeleidt en behandelt mensen die door problemen ten gevolge van parkinson(isme) niet meer kunnen wonen, werken en leven zoals ze dat zouden willen. De behandeling draagt bij aan zelfstandig wonen en werken.
Mentale begeleiding kan zinvol zijn om de ziekte te leren accepteren en het leren omgaan met de beperkingen als door de parkinson(isme) stress, spanningen, slaapproblemen of depressie ontstaan.
Meerdere hulpverleners: Parkinson(isme) patiënten hebben baat bij een multidisciplinaire aanpak met fysiotherapie, ergotherapie, logopedie, maatschappelijk werk, diëtetiek of psychologische begeleiding.
Neem met de fysiotherapeut door welke hulpverleners een aanvulling kunnen zijn op de behandeling
Behandelingen door de fysiotherapeut, die gericht zijn op het bevorderen van activiteiten, kunnen het beste thuis plaatsvinden.
Partner bij de therapie betrekken: b.v. om trucs (tellen bij lopen, verbaal aangeven om te staan en om op te strekken) te leren om bewegingen te initiëren
Zorg voor goed schoeisel
Het is aan te raden om ongeacht de klachten (in overleg over hoe frequent) een paar keer per jaar met de fysiotherapeut af te spreken om de stand van zaken door te nemen en/ of een conditietest te doen. Zie aanvullende informatie 2.1.1. Punten die u door kunt nemen zijn:
Lopen
Door het gebrek aan dopamine in de hersenen gaat het lopen vaak niet meer vanzelf bij parkinson(isme). Maak eventueel gebruik van cues (trilling of ritme: zit op parkinsonapp, zie aanvullende informatie 1.9) bij het lopen (zie aanvullende informatie 2.7.2) of een loophulpmiddel. Als sprake is van freezing is het beter geen looprek te gebruiken. Kijk samen met de fysiotherapeut welk loophulpmiddel (stok, krukken of rollator) zinvol is. Zie 'hulpmiddelen' op deze site en kijk bij lopen. Ziefilmpjeen onder afbeeldingvan website 'samenbeterthuis.nl’.
Oefeningen
Oefeningen voor de beenspieren, rompstabiliteit en balans. Worden oefeningen goed uitgevoerd?
Ontspanningsoefeningen kunnen tremor beïnvloeden/ verminderen. zie 'oefeningen divers' en kijk bij 'ontspanning'. Neem met de fysiotheapeut door welke ontspanningsoefeningen voor u zinvol kunnen zijn. Zie ook aanvullende informatie 2.9.1
Bij verminderde handfunctie kan het zinvol zijn oefeningen voor de handen door te nemen. Zie aanvullende informatie 2.9.4
Evenwicht
Het bewaren van het evenwicht wordt bij parkinson(isme) op den duur moeilijk. De automatische opvangreacties nemen af en het wordt lastiger om activiteiten te combineren (bijvoorbeeld lopen en praten) waardoor het moeilijk wordt een stabiele houding te handhaven. Het bijhouden van een valdagboek is van belang om inzicht te krijgen in de val incidenten/ val omstandigheden. Als (bijna) valsituaties zich voordoen is het van belang dit te bespreken met uw fysiotherapeut. Deze kan dan de volgende zaken met u doornemen: val preventiecursus, opstaan van vloer na een val, training conditie %2B spierkracht %2B evenwicht, loophulpmiddel. Zie ook het onderwerp valpreventie en balansoefeningen bij oefenen en sporten. Zie ook het onderwerp 'valpreventie' op deze site.
Houding
Het handhaven van een goede houding in zit en stand is verstoord door een verminderd houdingsgevoel en evenwichtsgevoel, door afname in kracht van de rugspieren, door stijfheid in de romp en in de benen, door algehele vermoeidheid en door verminderde aandacht omdat er andere aspecten zijn die de aandacht vragen. Scheefstand in zit of stand kunt u proberen tegen te gaan door strek oefeningen. Gebruik eventueel een spiegel om houding te corrigeren. Zie verder bij oefeningen.
Transfers doornemen
Het gebruik van cues en cognitieve bewegingsstrategie kan de start van een transfers vergemakkelijken
Transfers met mantelverzorger of verpleging, zie arbocatalogus:transfers
Voor problemen bij het opstaan uit stoel en het gaan zitten in de stoel
Voor problemen bij het gaan liggen in bed, draaien in bed en opstaan uit bed
Voor opstaan van grond na bijvoorbeeld een val.
In en uit de auto stappen. Zie video op de website van het Sophia ziekenhuis
Gebruik zo nodig een hulpmiddel, zie video's 'pakpaal'
Door vermoeidheid (vermoeidheid komt voor bij parkinson(isme) in alle stadia van de ziekte) en afname van de lichamelijke activiteiten zal de fysieke fitheid verminderen. Het gevaar bestaat dat er een negatieve spiraal ontstaat! Ook wanneer er sprake is van vermoeidheid, is het advies elke dag minstens een half uur matig tot intensief te bewegen om conditie te verbeteren. Zie aanvullende informatie 2.8 en 2.9.2. Mogelijke activiteiten zijn:
Doe gymnastiek oefeningen: Zie dagelijkse uitzending 'Nederland in beweging' en zie playlist 'nederland in beweging'
Wandelen / nordic walking: Maak iedere dag een wandeling van ongeveer een half uur. Houd een redelijk tempo aan, maak eventueel gebruik van een metronoom (zit op parkinsonapp, zie aanvullende informatie 1.9) of een muziekje om het loopritme te ondersteunen. Maak gebruik van cues bij uw looprondje: streeppatroon van het trottoir, lantaarnpaal, uithangbord etc. Bespreek met de therapeut welk loophulpmiddel voor u geschikt is voor de wandelingen (zie boven bij 'lopen'). Zie ook 'tips en trucs voor het lopen'. Houd je prestaties bij voor de nodige motivatie (of soms afremmen): Hou bij eventueel hoeveel u beweegt per week (met fitmeter) en bespreek dit eventueel met de fysiotherapeut, zie 'bol.com' bij 'fitmeter'. Advies: stel haalbare doelen op, anders is de teleurstelling bij het niet halen groot en is het een reden om weer te stoppen!!
Fietsen: een gewone fiets, een elektrische fiets of een driewieler bij balans problemen. Zie 'hulpmiddelen' op deze site en kijk bij 'fietsen'.
Zwemmen: Maak zo nodig gebruik van een drijfhulpmiddel (kraag of gordel). Doe loopoefeningen in het water, zie physiotec, video's: Aquatherapie
Dansen: zie website 'Dance for health' en zie uitzending 'parkinson tv', 'dansen & Parkinson'. Zie aanvullende informatie 2.9.5. Zie onder afbeelding van website.
Tai chi kan positief werken op het evenwicht. Volg zo nodig eerst een cursus.
Trainen met video of (spel)computer
Maak gebruik van dvd: 'virtuele wandelingen en fietstochten', zie Bol.com
Fitness: Als u een sport niet meer kunt uitoefenen, zoek dan naar alternatieven: fitness programma voor thuis of op de fitnessclub (hometrainer/ duo trainer/ roeiapparaat. Bij lopende band: letten op paslengte, loopsnelheid, afwikkelen voeten en rompdraaiing (zie aanvullende informatie 2.1.1.6)
Neem met de fysiotherapeut door welke adviezen voor u zinvol zijn
Punten die van belang zijn bij deze klacht
Losmaakoefeningen en rekoefeningen: Door parkinson(isme) is de rustspanning in de spieren in meer of mindere mate verhoogd. Hierdoor voelen de armen en benen en romp stijver aan en bewegen ze minder makkelijk tijdens activiteiten.
Nek- en romprotatieoefeningen: lopen gaat beter daardoor
Krachtoefeningen benen en rug heeft een positief effect op het lopen en op de strekking van de rug
Balans oefening/ evenwichtsoefening: Door de stijfheid in de armen, benen en romp kan er eerder een balans verstoring optreden als iemand onverwachts een duw geeft. Om dit op te vangen zijn balansoefeningen van belang
Ademhalingsoefeningen. Door stijfheid in de romp en oppervlakkige ademhaling kan sputum zich ophopen in de longen. Goed doorademen is dan van belang. Zie 'oefeningen divers' en kijk bij ademhaling.
Loopoefeningen. Door stijfheid en motorische problemen gaat lopen vaak moeizaam
Onderstaande oefeningen komen van website 'betermetbewegen' en 'rehab my patient' en van het 'Sophia ziekenhuis', tenzij anders vermeld.
Reiken, grijpen en verplaatsen van voorwerpen: gebruik maken van cueingstrategieën en cognitieve bewegingsstrategieën en het vermijden van dubbeltaken.
Van zit naar stand
Stand (zo nodig bij aanrecht of stevige stoel of muur of bij eertse traptrede (leuning vasthouden)
Start van het lopen: rechtop gaan staan; gewicht naar de hakken brengen; gewicht overbrengen naar een been; uitstappen met het andere been, meteen een flinke pas maken en doorlopen.
Lopen (zo nodig langs muur of langs aanrecht)
Opstaan van stoel, lopen 3 meter (bijvoorbeeld naar aanrecht), draaien met grote draaicirkel en terug naar stoel
Trainen lopen op lopende band: letten op paslengte, romprotatie, pasbreedte circa 30 cm, goed hielcontact. Eventueel gebruik maken van visuele of auditieve cues
'Trainings traject' doornemen met fysiotherapeut: rond het huis (op en af stappen van de stoep, over het gras lopen, over een schuin vlak lopen, etc.) en in huis trap lopen, over drempels stappen, opstaan van stoel en lopen naar aanrecht en terug lopen, stukje lopen en plotseling draaien etc.).
De fysiotherapeut kan (als zowel de fysiotherapeut en de patiënt er achter staan!) een opname maken van de oefeningen die voor u van belang zijn (met telefoon van fysiotherapeut en mailen of met telefoon/ ipad van patiënt), zodat u thuis dit terug kan zien)
Als het mogelijk is functioneel oefenen ( = traplopen, opstaan en gaan zitten, wandelen, hometrainer, tuinieren, stofzuigen) omdat dit aansluit bij het normale gebruik spieren en gewrichten
De fysiotherapeut geeft aan welke adviezen en oefening voor u zinvol zijn
Website van het Longfonds, video's: 'motivational interviewing'. Is hier beschreven voor COPD, maar kan toegepast worden voor alle klachtenbeelden waar gedragsverandering van belang is voor herstel. Motivational Interviewing (of motiverende gesprekstechnieken) is een gespreksmethode om tot gedragsverandering te komen. Vaak willen mensen met een (chronische) klacht wel iets veranderen, bijvoorbeeld hun voeding of beweegpatroon, maar lukt het niet. Met 'motivational interviewing' verandert de cliënt zijn gedrag zelf, vanuit de eigen motivatie, en niet vanuit een oplossing die door de zorgverlener wordt opgelegd. U geeft de cliënt meer verantwoordelijkheid over de eigen keuzes (= zelfmanagement).
De ziekte van Parkinson, pathologie en diagnostiek. Ed Janssen werkt als fysiotherapeut op de afdeling Neurologie van het Rijnlands Revalidatiecentrum in Leiden. Daarnaast is hij gastdocent op het gebied van de neurologische patiënt aan de opleiding fysiotherapie op de Hogeschool Leiden.
Overzicht classificatie van Hoehn en Yahr: Stadium enKlinisch beeld
1: Beginstadium met lichte symptomen aan een lichaamszijde.
1,5: Eenzijdig met beginnende axiale problemen.
2: Tweezijdig, geen balansproblemen. Mogelijk reeds een licht kyfotische houding, traagheid en spraakproblemen. Houdingsreflexen zijn nog intact.
2,5: Matige tot ernstige ziekteverschijnselen met herstel op retropulsietest: de patiënt herstelt zelf en neemt niet meer dan twee passen.
3: Matige tot ernstige ziekteverschijnselen, enkele houdings- en balansproblemen, lopen is aangedaan, maar nog mogelijk zonder hulp, fysiek onafhankelijk.
4: Ernstige ziekteverschijnselen, gedeeltelijke hulpbehoevendheid, lopen en staan is aangedaan, maar nog mogelijk zonder hulp.
5: Eindstadium, volledige invaliditeit, lopen en staan zonder hulp onmogelijk, continue verpleegkundige zorg noodzakelijk.
Oefenigen
Mogelijk oefenprogramma bij parkinson(isme), zie onder en zie bijbehorende video.
