Bot: Botbreuk thv heup/bovenbeen

Onderstaande uitwerking is een aanvulling op de fysiotherapeutische behandeling: de fysiotherapeut (online of in de praktijk) geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen voor u van belang zijn. 
SAM 5511
  • Zie boven afbeelding voorzijde linker bekkenhelft en bovenste deel linker bovenbeen, rode lijnen zijn mogelijke breuklijnen

In het kort 

  • Het heupgewricht bestaat uit een dijbeenhals, een heupkop en een heupkom, zie boven tekening
  • De botbreuk kan thv de kop zitten of eronder thv de hals of bovenbeen
  • Botbreuken thv de heup komen meer voor bij vrouwen en bij ouderen
  • Oorzaak kan een val zijn of een achterliggende aandoening zoals botontkalking
  • U wordt opgenomen in het ziekenhuis. 
    • Zie video met informatie over ziekenhuisperiode
  • Meestal wordt door een operatie de breukvlakken bijelkaar gebracht
  • Na de operatie moet u een aantal weken met een loophulpmiddel (looprek of krukken) lopen
  • De specialist geeft aan hoeveel u mag belasten op het geopereerde been in die periode
  • Blijf in beweging: wissel lopen, staan en zitten regelmatig af en doe tussendoor oefeningen
  • Voorkom vallen: zorg o.a voor goede verlichting en haal kleedjes weg
  • De fysiotherapeut geeft door uitleg, adviezen en oefeningen ondersteuning aan het herstel

    • Zie video van de fysiotherapeut, met samenvatting van onderstaande tekst.

  • Andere benaming: Fractuur thv heup/bovenbeen of dijbeenhals fractuur of femur fractuur of heupfractuur of gebroken heup/bovenbeen
  • Anatomie
    • Het heupgewricht bestaat uit een heupkop (= onderdeel van het bovenbeen), een heupkom (= onderdeel van het bekken) en een heuphal (= onderdeel bovenbeen). Om de uiteinden van de botten ligt het gewrichtskraakbeen en rond de heupkom zit een kraakbeenring en rond het gewricht zit gewrichtskapsel. Binnen het kapsel zit gewrichtsvocht. Langs het heupgewricht lopen bandjes, zenuwen, bloedvaten en pezen van spieren. Tussen de pezen liggen slijmbeurzen.
    • Zie 'google afbeeldingen': heupgewricht en gebroken heupNeem met de fysiotherapeut door welke afbeeldingen voor u relevant zijn. 
    • Zie video bij anatomie lyon: Bovenbeen
  • Wanneer er gesproken wordt over een 'gebroken heup', wordt er meestal bedoeld dat het bot vlak onder de heupkop is gebroken (de 'hals' van de heup), of het bovenbeenbot vlak onder de hals. 
  • Na de botbreuk moeten de breukvlakken weer goed tegenover elkaar staan (eventueel door tractie). Daarna moet zo nodig door gips (zelden bij een heup-  en bovenbeenbotbreuk), door een operatie (fixatie met schroeven en/ of platen het gebroken bot vastzetten) 
  • Operatieve mogelijkheden voor breuk thv heup zijn (neem met de orthopedisch chirurg door wat bij u van toepassing is). Zie aanvullende informatie 2.3 en 2.7.4
    • Fixatie met schroeven bij een stabiele halsbotbreuk net onder de heupkop. Wordt meestal toegepast bij relatief jonge patiënten
    • Fixatie met een Dynamische Heup Schroef (DHS) bij een botbreuk die verder van de heupkop af ligt.
    • Fixatie met een Trochanteric Fixation Nail (TFN): een grote schroef in de hals van het dijbeen, die vastzit aan een pen die in het dijbeen wordt vastgezet. Dit is een stabielere fixatie dan met een DHS. Deze techniek wordt vaak gebruikt bij een instabiele botbreuk die wat verder van de heupkop afligt.
    • Kop-halsprothese: eerste keuze bij de behandeling van een halsbotbreuk bij oudere patiënten. Zie het onderwerp heupprothese op deze site
    • Totale heupprothese: Bij een botbreuk van de heup, waarbij sprake is van ernstige artrose, is een heupprothese soms een goede optie. Zie het onderwerp heupprothese op deze site
  • Operatieve mogelijkheden voor breuk thv bovenbeen zijn  (neem met de orthopedisch chirurg door wat bij u van toepassing is). Zie aanvullende informatie 2.3 en 2.7.4
    • Een pen in de mergholte van het bot, die via de heup of via de knie kan worden ingebracht. De pen wordt vervolgens met dwarse schroefjes aan het begin en het einde van de pen vastgezet.
    • Platen en schroeven om de verschillende breukdelen stevig aan elkaar vast te zetten.
    • Externe fixatie (de zogenaamde 'externe fixateur') als sprake is van een ernstig weke delen letsel en als er meerdere ernstige letsels tegelijk aanwezig zijn
  • Vanuit de botuiteinden wordt nieuw botweefsel gevormd. Dit proces duurt ongeveer 6-8 weken (e.e.a. is afhankelijk van de leeftijd, de conditie en het soort breuk).
  • Heupbotbreuken komen 2 maal vaker voor bij vrouwen als bij mannen
  • Ouderen worden het meest getroffen door een botbreuk thv de heup: meestal door een val. Zie het onderwerp 'valpreventie' op deze site
  • Voor verschillende typen heup/bovenbeen botbreuken bestaan verschilende behandel mogelijkheden, en elke specialist/ziekenhuis heeft zijn eigen richtlijn. Uw specialist (orthopeed) geeft aan welke richtlijn voor u geldt. 
  • Voor algemene informatie over een botbreuk, zie het onderwerp 'botbreuk' op deze site.

Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is

  • Krachten van buitenaf (een val/ een botsing) 
  • Spontaan door een ziekte (osteoporose) of door herhaalde belasting (bij hardlopen). Zie het onderwerp 'osteoporose' op deze site

Neem de oorzaak van uw klachten met de fysiotherapeut door

  • Zwelling
  • Blauwverkleuring door bloeduitstorting (zakt vaak naar onderen)
  • Standsverandering: been naar buiten gedraaid en korter
  • Pijn
  • Geen steun meer kunnen nemen op het aangedane been

Neem de verschijnselen die bij u aanwezig zijn met de fysiotherapeut door

  • Fysiotherapeut
    • De eigen fysiotherapeut geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen zinvol zijn, zie verder. Meestal zijn 6 - 8 behandelingen voldoende. Tijd is de belangrijkste factor bij herstel van het bot. Fysiotherapie is van belang om de voorwaarden van het natuurlijke herstel te optimaliseren.
      • Eerste behandeling: Uitleg klachtenbeeld, informatie over behandelplan en eerste adviezen oefeningen
      • Tweede behandeling: Oefeningen en adviezen doornemen (e.v.t een opname hiervan maken die thuis bekeken kan worden)
      • Behandeling 3 - 6: Oefeningen doornemen en kijken of ze goed uitgevoerd worden
      • Behandeling 7 en 8 enige tijd na behandeling 6: evalueren stand van zaken.
      • Zo nodig nog meer behandelingen plannen. E.e.a is afhankelijk van uitgebreidheid van de klacht, het herstel, het oppakken van adviezen %2B oefeningen en van de eventueel aanwezige 'bewegingsangst'.
  • Huisarts
    • Zie website 'Thuisarts.nl': gebroken heup
    • Medicatie: pijndemping
    • Doorverwijzen: onderzoek (rontgen) / fysiotherapeut / orthopeed
  • Specialist, orthopeed, orthopedisch chirurg
    • Onderzoek: rontgen. Zie website 'startpuntradiologie': Heup
    • Operatie
    • Doorverwijzen: fysiotherapeut
    • Controle afspraken
      • Meestal na 6 weken
      • Maken controle foto
      • Schrijf zo nodig vragen op die u met de orthopeed wilt bespreken. Neem met de orthopeed door hoeveel het been belast mag worden en wanneer autorijden weer mogelijk is (en mag ivm verzekering)
    • Zie website's

Neem met de fysiotherapeut door welke hulpverleners een aanvulling kunnen zijn op de behandeling

  • Algemeen
    • Volg protocol eigen specialist.
    • Een goede conditie heeft een positieve invloed bij herstel
    • Roken heeft een negatieve invloed op herstel bot
  • Als sprake is van een operatie: Neem de onderstaande punten samen met de eigen fysiotherapeut voor de operatie door.
    • Keuze maken welk loopmiddel het beste is na de operatie (zie filmpje, loophulpmiddelen; de soorten, de hoogte en hoe te gebruiken) en oefenen daarmee (zie het onderwerp 'hulpmiddelen' op deze site, kijk bij 'lopen'), oefeningen doornemen die na de operatie van belang zijn. Zie bol.com: elleboogkrukken // rollator // looprekje
    • Zie website van het Deventer ziekenhuis: 'revalideren na een gebroken heup' en 'oefeningen in het ziekenhuis na een gebroken heup' voor informatie tav fysiotherapie na de operatie in het ziekenhuis
    • Het verblijf in ziekenhuis duurt meestal enige dagen (dit is per ziekenhuis verschillend en afhankelijk van het verloop na de operatie). Voorwaarden voor ontslag uit het ziekenhuis: zelfstandig kunnen lopen met loophulpmiddel en indien van toepassing traplopen; operatiewond is goed genezen; algemeen dagelijkse dingen in huis goed kunnen doen; kennis van oefeningen die na de operatie van belang zijn.
    • In huis doornemen: Kleedjes op gladde vloer weghalen, handvat nodig in de wc en badkamer?, een toiletverhoging of verhoging van het bed (matras boven op eigen matras leggen) nodig?, zijn er hoge drempels: samen kijken hoe je met loophulpmiddel eroverheen stapt, een goede stoel (hoge zit, met armleuningen) aanwezig?
  • Ontspannen / pijn dempen
    • Zie 'zelfmassage bovenbeen' en zie bol.com: massage apparaten ( foamrol ) //  massageolie. Zie ook 'oefeningen divers' op deze site en kijk bij massage heup en bovenbeen (ongeveer na 6-8 weken, als bot geheeld is!). Bespreek met de fysiotherapeut welke massage technieken bij u zinvol zijn. 
    • Koude pakking: Pijn verminderen dmv koude pakking (coldpack). Leg altijd een theedoek of dunne handdoek tussen de huid en pakking
    • Losmaak oefeningen voor spieren en gewrichten (vaak en kort doen), zie verder bij oefeningen
    • Warmtepakking voor lage rug en/ of bovenbeen. Bespreek dit met de fysiotherapeut
  • Lichamelijke verzorging
    • Douchen als de wond droog is.
    • Zo nodig douchestoel lenen of aanschaffen. Zie het onderwerp 'hulpmiddelen' op deze site, kijk bij 'zitten'. Zie bol.com: Douchestoel
    • Niet in bad gedurende herstel bot in verband met het in- en uitstappen en het week worden van de wond
    • Vraag hulp bij wassen voeten en aan- en uittrekken van kousen en/of schoenen
    • Bij aankleden eerst geopereerde been in broekspijp steken en bij uitkleden eerst het gezonde been uit broekspijp halen.
    • Maak zo nodig gebruik van hulpmiddelen: lange schoenlepel, kousenaantrekker, ‘helping hand’ en schoenen met klittenband en/of elastische veters. Zie het onderwerp 'hulpmiddelen' op deze site, kijk bij 'losse attributen'. Zie bol.com: revalidatie benodigdheden.
  • Wondverzorging
    • Dagelijks wond inspecteren op roodheid, zwelling en wondvocht.
    • Als wond droog is, hoeft er geen pleister meer op.
    • Bij wondlekkage dagelijks een schone pleister op de wond plakken.
    • Soms kunnen de huidhechtingen wat irritatie veroorzaken en kan de huid rondom de hechtingen wat rood zijn. Dit is geen reden tot ongerustheid.
    • Contact opnemen met de afdeling spoedeisende hulp als been dik wordt, tintelt, klopt, wit of blauw wordt en er binnen enkele uren na het hoog houden geen verbetering optreedt.
  • Liggen/ slapen
    • Gebruik evt een kussen tussen de knieen bij zijlig. Zie bol.com: Kniekussen
  • Zitten en staan
    • Zitten op hoge stoel (lage rug tegen rugleuning en voeten op de grond) met armleuningen 
    • Bij gaan zitten of staan geopereerde been naar voren zetten
    • Niet met de benen over elkaar zitten.
  • Lopen
    • De specialist bepaald hoeveel belast mag worden na de operatie: eea hangt af van het type botbreuk, de operatie techniek en het beleid van de specialist
    • Loophulpmiddel voor opbouwen belasting, veiligheid en verminderen pijn bij belasten. Zie het onderwerp 'hulpmiddelen' op deze site, kijk bij 'lopen'. Neem met de fysiotherapeut door welk loophulpmiddel voor u geschikt is bij opbouwen belasting. Zie bol.com: elleboogkrukken en looprekje. Zie onderstaande afbeelding van website 'samenbeterthuis.nl
      • Hqdefault
    • Vermijd een aantal bewegingen, zoals hurken en bukken.
    • Voorkom overbelasting: loop niet te lange afstanden en sta niet te lang stil op één plek.
    • Voorkom uitglijden: haal losse kleden en snoeren weg en gebruik in de douche een antislipmat.
    • Traplopen. Zie video 'Radboudumc: Traplopen
      • Naar boven: eerst het niet geopereerde been, dan het geopereerde been en de kruk op dezelfde trede zetten.
      • Naar beneden: eerst de kruk, dan het geopereerde been, daarna het andere been ernaast zetten.
  • Autorijden
    • Eerste zes weken niet zelf autorijden. Daarna weer autorijden bij voldoende controle over geopereerde been. Raadpleeg wel vooraf de voorwaarden van de autoverzekering en overleg met de orthopeed.
    • Zet de auto een stukje van de stoep af en plaats de stoel zover mogelijk naar achteren (dan is in- en uitstappen makkelijker).
    • Bij instappen, ga eerst zitten op de autostoel met de benen buiten de auto. Draai (eventueel  plastic zak op zitting) daarna de benen naar binnen. Zie website 'Radboud umc: Instappen in auto. Zie bol.com: Draaikussen auto
  • Bewegen, werken, sporten
    • Bespreek samen met de fysiotherapeut welke sport/ activiteit voor u geschikt is:
    • Doe in de weken van botaanmaak (ongeveer 6 weken) en daarna oefeningen, zie onder bij oefeningen
    • Liever meerdere keren per dag kort oefenen, dan één keer lang.
    • Wissel lopen, staan en zitten regelmatig af.
    • Geen zware dingen tillen in periode herstel bot
    • Het duurt vaak lang (enkele maanden) voordat de gewrichten en de spieren grenzend aan de breuk het oude belastingsniveau weer bereikt hebben. 
    • Het is van belang na herstel bot, de belasting rustig op te bouwen! Signalen van te veel belasting: zwelling rond gewricht, gewricht voelt warm aan, spierpijn. Activiteiten meten, zie bol.com: fitbit of maak gebruik van een stappenteller (bv op telefoon)

Neem met de fysiotherapeut door welke adviezen voor u zinvol zijn

SAM 3820

  • Punten die van belang zijn bij deze klacht
    • Volg altijd het protocol van de specialist. Opvoeren belasting pas toegestaan als de breuk al enigszins is vastgegroeid. De richtlijn van de orthopeed, röntgenfoto's en de eventuele pijnklachten geven een indicatie wanneer de oefeningen verzwaard kunnen worden. Dit bespreken met uw orthopeed en fysiotherapeut 
    • Eventuele pijn bespreken met de fysiotherapeut
    • Losmaakoefeningen bij pijn en stijfheid
    • Rekoefeningen voor liesspier: strekking in de heup optimaliseren. Alleen nodig als sprake is van verkorte liesspier (rek is dan voelbaar)
    • Kracht- en stabiliteitsoefeningen voor spieren aan de voorzijde van het bovenbeen en de spieren aan de buitenzijde van heup/bovenbeen. Maak zo nodig gebruik van hulpmiddelen, zie bol.com: Oefenmat // gewicht om pols of enkel // elastische banden 
    • Functioneel oefenen ( = traplopen, opstaan en gaan zitten, wandelen, hometrainer, tuinieren, stofzuigen) omdat dit aansluit bij het normale gebruik spieren en gewrichten 
    • Sport/ werkspecifoeketraining
    • De fysiotherapeut kan (als zowel de fysiotherapeut en de patiënt er achter staan!) een opname maken van de oefeningen die voor u van belang zijn (met telefoon van fysiotherapeut en mailen of met telefoon/ ipad van patiënt), zodat u thuis dit terug kan zien)

De fysiotherapeut geeft aan welke oefeningen voor u geschikt zijn

  1. Websites
    1. InfoNu, mens en gezondheid: Bovenbeen/dijbeen gebroken, en nu?  
    2. Gezondheidsnet: sporten na dijbeenbreuk
    3. Medicinfo: Gebroken bovenbeen / gebroken heup
    4. Kies beter: Gebroken heup
    5. Fysio forum: 
      1. Zoekresultaten bij 'fractuur been' en 'fractuur heup'
  2. Onderbouwing  
    1. Minerva, Tijdschrift voor Evidence Based Medicine. Heupprotectoren: nog steeds geen bewijs voor preventie van fracturen. (2008; Volume 7; Nummer 1; Pagina 16 - 16).
      • Conclusie: Zoals bij de eerder uitgevoerde RCT’s, geeft deze nieuwe RCT ons, ondanks de goede therapietrouw, geen enkel bewijs dat heupprotectoren nuttig zijn bij de preventie van heupfracturen.        
    2. Boek: Onderzoek en behandeling van de heup H4 (Collum femorisfractuur) en 4a (Addendum heupfracturen), Koos van Nugteren
    3. Boek: Onderzoek en behandeling van de knie H2 (open ketenoefeningen versus gesloten ketenoefeningen) , Koos van Nugteren
    4. Google scholar: heupfractuur
    5. Richtlijnen database: proximale femurfracturen
    6. Onderzoek / meetinstrumenten
      1. Physiotutors, video's:
        1. Heuponderzoek
      2. Fysiostart: Diagnostische tests heup
    7. Huisarts en wetenschap / NtvG
      1.  1 t/m 10 van 499 zoekresultaten voor 'fractuur heup'
      2. 1 t/m 10 van 321 zoekresultaten voor 'fractuur femur'
      3. Meer risico op heupfractuur bij slaapmedicatie (2018)
      4. NtvG: Eerder belast mobiliseren na fractuurfixatie (2017). Conclusie:Na operatieve behandeling van een fractuur van het bekken of de onderste extremiteiten mogen patiënten de fractuur minstens enkele weken niet belasten. Dit is de algemene consensus, maar is dit strikte beleid wel gerechtvaardigd? In dit artikel beschrijven we drie casussen waarbij we bewust afweken van de vigerende protocollen en laten zien wat de gevolgen zijn van deze alternatieve benaderingswijze.
      5. Leeftijdspecifieke behandeling van femurschachtfracturen bij kinderen (2012). Conclusie: De leeftijd en het gewicht van het kind, en de aard van de femurschachtfractuur bepalen de behandelopties. De bloedvoorziening, de groeischijf en het vermogen tot remodellering van standsafwijkingen zijn daarbij de belangrijkste factoren. Tot de leeftijd van 12 jaar bestaan duidelijke indicaties voor diverse behandelmogelijkheden als de pavlikbandage, elastische intramedullaire pennen of de plaatosteosynthese. Het grootste dilemma vormt de groep kinderen vanaf 12 jaar. Voor deze leeftijdsgroep moet een star intramedullair implantaat met een geschikte diameter vanaf de trochantertip kunnen worden ingebracht. Hiervoor is een speciale pen ontworpen die momenteel wordt getest. Voor oudere kinderen met een bijna of volledig volgroeid skelet kan een standaardfemurpen, die is ontworpen voor volwassenen, meestal uitkomst bieden.
      6. NHG: heupfracturen voorkomen (2004)
      7. Heupfractuur bij ouderen (2018). Conclusie: De behandeling van de oudere patiënt met een heupfractuur vereist optimale samenwerking tussen zowel de eerste en tweede lijn als de verschillende specialismen in het ziekenhuis. Multidisciplinaire geriatrische traumazorg laat veelbelovende resultaten zien, waarbij hoog-volumezorg een positieve invloed heeft
        op de uitkomst van geriatrische traumapatiënten.
      8. Vaak ten onrechte geen geheel nieuwe heup (2018). Conclusie: Lang niet iedereen die na een fractuur een totale heupprothese zou moeten krijgen, krijgt die ook. Volgens NICE-richtlijnen uit 2011 zouden patiënten met een gedislokeerde intracapsulaire heupfractuur een totale heup (THP: kop %2B steel %2B acetabulum) moeten krijgen, en niet alleen een nieuwe kop, als ze vóór hun ongeluk met niet meer dan een stok buitenshuis konden lopen, cognitief nog goed waren en fit genoeg voor anesthesie. Daniel Perry en collega’s gingen na of dat inmiddels ook zo gebeurt (BMJ 2016;353:i2021).
      9. De mediale collumfractuur (2014). Conclusie: In de richtlijn 'De behandeling van de proximale femurfractuur bij de oudere mens' van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde wordt geadviseerd relatief jonge en gezonde patiënten conservatief te behandelen, maar in de praktijk lijkt juist het omgekeerde plaats te vinden. Op grond van de beschikbare literatuur over de conservatieve behandeling van patiënten met niet-gedisloceerde collumfracturen bestaat onvoldoende bewijs om de conservatieve behandeling te verwerpen. Naarmate de patiënt ouder is en meer comorbiditeit heeft, neemt de kans van slagen van de conservatieve behandeling echter af. De ontwikkeling van de huidige percutane operatietechnieken, de korte operatieduur, de verbetering van perioperatieve zorg en het aanzienlijk hogere operatierisico van een protheseplaatsing, maken dat primaire interne fixatie van niet-gedisloceerde collumfracturen ons inziens goed te verdedigen is, voor alle leeftijdsgroepen.
      10. Demente verpleeghuisbewoner opereren na heupfractuur? (2018). Conclusie: Verpleeghuisbewoners met vergevorderde dementie hebben minder pijn en leven langer wanneer zij na een heupfractuur operatief behandeld worden. Omdat een gerandomiseerde trial naar de effecten van het wel of niet opereren geen optie is vanwege ethische bezwaren, voerden Sarah Berry en collega’s een observationele studie uit ( JAMA Intern Med. 2018; online 7 mei).

Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is