• Andere benaming: Zwangerschap Gerelateerde Bekken Pijn of ZGBP of bekkenpijn tijdens- en na de zwangerschap of bekkenklachten gerelateerd aan zwangerschap of bekkeninstabiliteit

• Anatomie
  • Het bekken vormt een ring, die bestaat uit drie botstukken: linker- en rechterbekkenhelft en het heiligbeen. Deze botstukken worden verbonden door banden.
  • Zie google afbeeldingen: anatomie bekken vrouw. Neem met de fysiotherapeut door welke afbeeldingen voor u relevant zijn.

• Het grootste deel van de bekkenklachten hangt samen met normale rug- of bekkenpijn. Zie aanvullende informatie 2.1.3 
• Zwangerschapsgerelateerde bekkenpijn is een normaal verschijnsel met een snelle afname van de pijn kort na de bevalling. Soms kan het herstel echter langer duren (zes tot twaalf maanden). Zie aanvullende informatie 2.1.1 en 2.1.2
• Bekkenpijn gaat meestal vanzelf over. Zie aanvullende informatie 2.15.1
• Inzicht in de klacht, acceptatie van de situatie, binnen de mogelijkheden werken en in beweging blijven zijn erg belangrijk. Essentieel is om samen te kijken hoe u ondanks de klachten actief kunt blijven. Zie aanvullende informatie 2.1. 
• Er zijn geen verschillen tussen westerse en niet-westerse culturen ten aanzien van het voorkomen van bekkenpijn die aan zwangerschap gerelateerd is.
• Uit onderzoek komt dat het opbouwen in belasting van dagelijkse activiteiten (eventueel met gebruik bekkenband) even goed is als het doen van oefeningen
• Stress / spanningen kunnen het herstel vertragen. Zie aanvullende informatie 2.9.3

Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is

• Klachten door
  • Zwangerschapshormoon: meer beweeglijkheid in het bekken door verweking van de banden onder invloed van het zwangerschapshormoon. Deze verweking is een natuurlijk verschijnsel dat bij de zwangerschap hoort.
  • Meer kans op bekkenpijn hebben vrouwen die ooit in hun leven een harde val hebben meegemaakt (trauma lage rug), veel gezwommen hebben in hun jeugd of staand werk hebben 
  • Bekend met rugklachten (voor zwangerschap)
  • Psychische- en/of sociale overbelasting. Zie ook aanvullende informatie 2.9.3
  • Fysieke overbelasting
  • Mechanische oorzaken (instabiliteit SI gewricht) lijken geen rol te spelen. Zie aanvullende informatie 2..9.4
  • Onbekende oorzaken: Geen duidelijke reden voor het ontstaan van bekkenklachten
• Klachten kunnen lang aanwezig blijven door
  • Langdurige bevalling
  • Ervaren van extreme pijn tijdens de bevalling
  • Lichaamsgewicht hoog gebleven in vergelijking met gewicht van voor de zwangerschap
  • Psychische- en/of sociale overbelasting
  • Loopproblemen tijdens de zwangerschap, bijvoorbeeld waggelen en slepen met een been

Neem de oorzaak van uw klachten met de fysiotherapeut door

• Pijn ter hoogte van het schaambeen en/of lies en/of staartbeen (stuitje) en/of lage rug en/of bilstreek en/of bovenbenen en/of buik
  • Bij opstaan, onverwachtse draaibewegingen, lang in één houding staan/ zitten/ liggen, lopen, traplopen, in- en uit de auto stappen, fietsen, autorijden, omdraaien in bed, bukken
• Vermoeidheid
• Bewegingsangst en door minder bewegen spierkrachtvermindering
• Bijkomende klachten: menstruatiepijn, darmklachten, opgeblazen buik, pijn bij persen of plassen 

Neem de verschijnselen die bij u aanwezig zijn met de fysiotherapeut door

• Fysiotherapeut/ bekken fysiotherapeut. Zie video van de nederlandse vereniging voor fysiotherapie bij bekkenproblematiek: bekkenfysiotherapie
  • De eigen fysiotherapeut geeft aan welke informatie, adviezen en oefeningen zinvol zijn, zie verder. Tijd is de belangrijkste factor bij herstel van de aangedane structuren. Fysiotherapie is van belang om de voorwaarden van het natuurlijke herstel te optimaliseren.

• Begeleiden,stimuleren en coachen zodat cliënt activief blijft (of wordt) ondanks de bekkenklachten. Zie aanvullende informatie 2.12
• Adviezen en oefeningen tav 'zwangerschap gerelateerde bekkenpijn' zijn vergelijkbaar met die voor lage rugpijn. Zie aanvullende informatie 2.1.3 en 2.1.7 en 2.6

• Huisarts
  • Medicatie: pijnstiller
  • Doorverwijzen: (bekken)fysiotherapeut / gynaecoloog als ondanks de adviezen en oefeningen de klachten aanwezig blijven 
• Specialist: gynaecoloog / revalidatiearts (pijnpoli) als bekkenpijn het dagelijkse leven gaat bepalen

Neem met de fysiotherapeut door welke hulpverleners een aanvulling kunnen zijn op de behandeling

• Algemeen
  • Onderstaande adviezen zijn voor tijdens de zwangerschap en voor na de bevalling.
  • Bewegen is belangrijk, maar ook om op tijd (voordat er klachten optreden of de bestaande klachten erger worden) te rusten. 
  • Pijn hoort bij deze klacht: pijn is niet een signaal dat er beschadiging optreedt!
  • Blijf actief: bedrust en inactiviteit zijn niet zinvol.
  • Er zijn geen specifieke bewegingen of activiteiten die vermeden moeten worden.
  • Kruisen van de benen (zoals in kleermakerszit of bij het zitten met de benen over elkaar geslagen) geeft minder druk in het bekken.

• Pijnvermindering en ontspanning
  • Warmte (pakking, douche, rode lamp)
  • Losbewegen van de rug, zie verder bij oefeningen
  • Massage: met eigen handen of met foamroller. Zie 'oefeningen divers' en kijk bij massage/ lage rug
  • Ontspanningsoefeningen. Zie 'oefeningen divers' en kijk bij ontspanning

• Lig houding
  • Zijlig met de bovenste heup iets naar achteren ten opzichte van de onderste heup
  • Zijlig met een kussen tussen de benen (zie video 'rehab my patient)
  • Ruglig met de benen naar buiten gedraaid (alleen als dit comfortabel voelt)
  • Draai op de zij bij het in en uit bed komen
• Zorg voor ontspanning van de binnenzijde van de bovenbeenspieren door het onder weerstand naar buiten bewegen van de knieën (handen tegen buitenzijde benen houden (zie video 'rehab my patient') en benen tegen de handen in naar buiten bewegen. 
• Gebruik eventueel een bekkenband. Na de bevalling niet meer gebruiken of tijdelijk gebruiken (zie 'hulpmiddelen' en kijk bij 'ondersteuning') in belastende omstandigheden. Zie Bekkenband: voor en tegenstanders. Uitproberen, als het niet helpt stoppen: zie ook aanvullende informatie 2.1.8 en 2.9

• Goed gebruik rug
  • Voorkom een 'waggelgang' , maak bij veel klachten gebruik van elleboogkrukken (na de bevalling niet meer gebruiken!) (zie 'hulpmiddelen' op deze site en kijk bij 'lopen'). Neem met de fysiotherapeut door welk loophulpmiddel bij u nodig is. Zie filmpje en onderstaande afbeelding van website 'samenbeterthuis.nl’. 
  • Actief stabiliseren (diepe buikspieren) van het bekken bij dagelijkse activiteiten is essentieel. Grondregels bij tillen: aanspannen diepe buikspieren, voeten breed uiteen plaatsen, de tenen wijzen naar buiten, de knieën buigen, daarna met de romp voorwaarts bewegen, de last moet dicht bij de romp worden gebracht voordat de armen het optillen, de armen buigen eerst en brengen het gewicht tegen de borst waarbij de rug zich strekt, benen strekken. Zie aanvullende informatie 2.1.3

• Activiteiten en sporten
  • Bespreek samen met de fysiotherapeut welke sport/ activiteit voor u geschikt is: duurtraining (wandelen, fietsen, zwemmen) en/of intervaltraining (bijvoorbeeld inspanningsblokjes van 5 minuten) en/of krachttraining. 
  • Zie website gezondheidsnet: Blijf fit door het doen van dagelijkse activiteiten
  • Aquarobics kan tijdens en na de zwangerschap een goede activiteit zijn. Zie ook video's op website 'physiotec', Aquatherapie.  
  • Als lopen weer gaat, is het verstandig om op laag niveau te gaan sporten. 
  • Let op 'het op- en afstappen' (wijdbeens) en de zithouding bij de fitnessapparaten 
  • Wees voorzichtig met het opbouwen van de belasting met gewichten
  • Sporten is van belang om de spierkracht en de conditie op peil te brengen (niet overbelasten!).
  • Coaching bij de sport door uw (bekken) fysiotherapeut door bijvoorbeeld eenmaal per maand af te spreken of contact via e-mail te hebben: afstemmen wat mogelijk is en wat bij u past

Neem met de fysiotherapeut door welke adviezen voor u zinvol zijn

• Punten die van belang zijn bij deze klacht
  
  • Maak oefenprogramma met de fysiotherapeut wat past in de situatie waarin u zit
  • Houdings- en gewrichtsgevoeloefeningen
  • Losmaakoefeningen bij pijn of stijfheid 
  • Rekoefeningen als sprake is van verkorte of verkrampte spieren
  • Kracht- en stabiliteitsoefeningen voor romp en benen. Tijdens de zwangerschap geen buikspieroefeningen doen.
  • Functionele oefeningen.  Er lijkt weinig bewijs tav het doen van oefeningen tijdens de zwangerschap ivm 'bekkenpijn'. Zie aanvullende informatie 2.1.5. en 2.16 en 2.17. Het doen van functionele oefeningen lijkt dan het meest zinvol.
  • Sportspecifiekeoefeningen na de bevalling

1. Websites
   1. Gezondheidsplein: bekkeninstabiliteit
   2. Gezondheidsnet: Rug- en bekkenpijn tijdens de zwangerschap. Hoe kom je van die zeurende pijn af?
   3. App: BekkenBodem. BekkenBodem geeft informatie aan patiënten zodat zij bij bekken- en bekkenbodemklachten zelf kunnen trainen. BekkenBodem geeft professionele support en reminders zodat patiënten hun oefeningen niet vergeten. De app is ingedeeld in verschillende thema's: bekkenbodem, vrouwen, mannen, bekkenpijn, zwanger, oefeningen, oefen audio, foto's, videos, nieuws en agenda.
   4. Rösttherapy
      1. Boek: Bekkenpijn tijdens en na de zwangerschap , C.C.M. Rost / How Women Can Heal Chronic Pelvic Instability, klik op 'patiënten' / Bekkentherapie.nl
      2. Informatie voor patiënten
      3. Onderzoekspublicaties bekkenpijn

   5. Profunduminstituut.n en app ‘Bekkenbodem’ 

   6. Bekkenbodem-eerst.nl

   7. Bekkenbodemonline.nl

   8. het boek ‘Verborgen Vrouwenleed’, het bekkenbodemhandboek voor vrouwen (geschreven door de auteur van deze cursus, Marijke Slieker-ten Hove (2015).
   9. Medicinfo: Bandenpijn tijdens de zwangerschap / Bekkenbodemspieren - oefeningen
   10. De fysiotherapeut: Bekkenpijn door zwangerschap
   11. Fysio forum: Resultaten zoekterm 'bekken'
       1. Bekkeninstabiliteit gaat vaak vanzelf over (2006)
       2. Bekkeninstabiliteit bestaat niet’ (2007). Bekkeninstabiliteit bestaat niet. Ook aandoeningen als fibromyalgie, RSI, postnatale depressie en het chronisch vermoeidheidssyndroom ME/CVS zijn modeziekten, die alleen voorkomen zolang artsen en andere hulpverleners in het bestaan ervan geloven.
       3. Bekkenbodem in beeld (2011)
       4. Er kan iets aan de hand zijn (2006). Onverklaarde chronische pijn, bekkenpijn, rsi en whiplash zijn voorbeelden van- ‘modeziekten’: ze krijgen op zeker moment veel aandacht in de media en verspreiden zich dan als een- epidemie. Wetenschappelijk bewijs voor het ontstaan van de klachten ontbreekt echter vaak.
   12. Ouders van nu:
       1. Bekkeninstabiliteit of bekkenpijn
       2. 16 Tips bij bekkenpijn
       3. Bekkenbodemspieren trainen voor en na de bevalling
       4. Bekkenband: voor en tegenstanders
   13. Zie ook op deze site de onderwerpen: Lage-rugklachten / staartbeenklacht / oefeningen voor tijdens en voor na de zwangerschap / hulpmiddelen / bewegen en trainen / oefeningen met elastische band, oefenbal..../ oefeningen divers
2. Extra informatie
   1. Koninklijk Nederlands Genootschap Fysiotherapie(KNGF): zwangerschaps gerelateerde bekken pijn (ZGBP) (2017)
      1. Aangetoond: het stimuleren van zelfmanagement gericht op het omgaan met aspecifieke lage rugpijn is effectief 
      2. Aannemelijk: zwangerschapsgerelateerde bekkenpijn is een normaal verschijnsel met een snelle afname van de pijn kort na de bevalling.
      3. Aannemelijk: etiologische factoren leidend tot ZGBP is niet beïnvloedbaar zijn door de fysiotherapeut.
      4. Aannemelijk: oefentherapie tijdens de zwangerschap niet effectief is
      5. Aannemelijk: dat een fysiotherapeutische behandeling kort na de bevalling gebaseerd op zelfmanagement en graded exposuretechnieken in combinatie met stabiliserende oefeningen van de buikmusculatuur effectief is op korte termijn.
      6. Niet aannemelijk: dat het dragen van een bekkenband tijdens de zwangerschap leidt tot het verminderen van pijn
      7. Aanwijzingen: wateraerobics het ziekteverzuim tijdens de zwangerschap kan terugdringen
      8. Geen aanwijzingen: dat het dragen van een bekkenband na de bevalling leidt tot vermindering van pijn na de bevalling
         
      9. Geen bewijs: dat diagnostische tests die specifiek ontwikkeld zijn om ZGBP vast te stellen, ZGBP onderscheiden kan worden.
   2. Relieving Pelvic PainDuring and AfterPregnancy (rosttherapy): How Women Can Heal Chronic Pelvic Instability, klik op 'therapeuten'of 'andere paramedici
   3. Bevalling
      1. Video,  24BabyTV: De uitdrijving van je baby tijdens de bevalling 
   4. GezondheidspleinTV: Bevallen - Wat kun je verwachten als je moet bevallen?
   5. Promotieonderzoek: Bekkeninstabiliteit een hardnekkige mythe (2006)
   6. Boek: Onderzoek en behandeling van het bekken H9 (Zwangerschapsgerelateerde bekkenpijn bij functionele instabiliteit van de sacro-iliacale gewrichten.) en H10 (zwangerschapsgerelateerde ‘bekkenpijn’), Koos van Nugteren
   7. Google scholar:Bekkenpijn tijdens en na de zwangerschap 
   8. Anatomie
      1. Universiteit Lyon, fimpje youtube: Arthrology of the pelvis the symphysis pubis / Arthrology of the pelvis Nutation and counternutation Childbirth / The female pelvic organs. Bony pelvis / The female pelvic organs: the ligaments / The muscles of the inner walls of the pelvic cavity
      2. 3D Anatomy Tutorial: Pelvic Floor Part 1 - The Pelvic Diaphragm en Bones of the Pelvis - Hip Bones
   9. Huisarts en wetenschap / NtvG
      1. 1 t/m 10 van 23 zoekresultaten voor 'bekkenpijn zwangerschap'
      2. Serie therapie van alledaagse klachten: Behandeling van bekkengordelpijn (2018). Veel vrouwen hebben tijdens de zwangerschap last van bekkengordelpijn. De behandeling daarvan is nog niet zo eenvoudig, er zijn geen sterk aanbevolen behandelingen. De huisarts geeft vooral informatie – bekkenpijn is vrij normaal tijdens de zwangerschap, kan geen kwaad en verdwijnt na de bevalling meestal weer – en adviezen om goed met de pijn om te gaan. Fysiotherapie bestaat vooral uit oefentherapie met houdingscorrectie en stimulerende ondersteuning van de patiënt. Er is bewijs van lage kwaliteit dat oefentherapie rugpijn en ziekteverzuim kan verminderen, ook op langere termijn.Er zijn aanwijzingen dat oefeningen in het water meer effect hebben dan grondoefeningen.Kort na de bevalling zijn specifieke oefeningen (met name buikspieroefeningen) waarschijnlijk ook effectief.Manipulaties zouden volgens enkele kleine onderzoeken (bewijs van matige kwaliteit) kunnen leiden tot vermindering van de pijn en verbetering van de functie bij lagerugpijn
      3. wankele conclusies over bekkeninstabiliteit (2008). Conclusie: Pijn tijdens zwangerschap komt vaak voor, maar niet vaker dan vroeger, niet meer dan in andere landen, en dat ongunstige psychosociale omstandigheden het herstel negatief beïnvloeden
         
      4. Bekkenpijn door zwangerschap:mechanische factoren spelen géén rol (2009).Zwangerschapsgerelateerde bekkenpijn kreeg in Nederland bekendheid onder de term ‘bekkeninstabiliteit’. Hoewel deze term in Nederland gemeengoed is geworden, is deze onjuist en moet daarom vermeden worden. Deze benaming berust namelijk op het mechanische idee dat de pijn veroorzaakt wordt door instabiliteit van de bekkengordel als gevolg van distentie in de gewrichten. Er is echter geen bewijs voor een mechanische oorzaak van bekkenpijn.
   10. Physiotec, video's: Pelvicologie
   11. Website van het Longfonds, video's: 'motivational interviewing'. Is hier beschreven voor COPD, maar kan toegepast worden voor alle klachtenbeelden waar gedragsverandering van belang is voor herstel. Motivational Interviewing (of motiverende gesprekstechnieken) is een gespreksmethode om tot gedragsverandering te komen. Vaak willen mensen met een (chronische) klacht wel iets veranderen, bijvoorbeeld hun voeding of beweegpatroon, maar lukt het niet. Met 'motivational interviewing' verandert de cliënt zijn gedrag zelf, vanuit de eigen motivatie, en niet vanuit een oplossing die door de zorgverlener wordt opgelegd. U geeft de cliënt meer verantwoordelijkheid over de eigen keuzes (= zelfmanagement).
   12. Negative Illness Perceptions are Associated with a Pro-nociceptive Modulation Profile and Augmented Pelvic Pain (2018)
   13. CME online, fysiotherapie. Bekkenbodemproblematiek in de reguliere fysiotherapiepraktijk, dr. M.C.Ph. Slieker-ten Hove
   14. Onderzoek / evalueren
       1. Er is geen bewijs dat met de diagnostische tests die specifiek ontwikkeld zijn om ZGBP vast te stellen, ZGBP onderscheiden kan worden. (zie aanvullende informatie 2.1.4)
       2. ProFundum-formulier inventarisatie bekkenbodemfunctie
       3. Incontinence Impact Questionnaire (IIQ)
       4. Ketenzorgrichtlijn Aspecifieke Lage Rugklachten (2010)
       5. KNGF-richtlijn Stress urine-incontinentie (2014)
       6. PRAFAB-scorelijst
       7. Slieker-ten Hove et al (2009), Pelvic floor function and disfunction
       8. Physiotutors, video's: Rugonderzoek
   15. Stabiliserende oefeningen verminderen mogelijk bekkenpijn tijdens en na de zwangerschap (2017). Zes studies voldeden aan de inclusie en exclusiecriteria van deze review. Alle studies gebruikten pijn als uitkomstmaat. Er was tegenstrijdig bewijs tussen de studies. Twee studies toonden aan dat regelmatig uitgevoerde stabiliserende oefeningen de pijn verminderen en de kwaliteit van leven verbeteren. Ook is er enig bewijs dat stabiliserende oefeningen postpartum pijn verminderen. Samenvattend is er beperkt bewijs voor de clinicus dat stabiliserende oefeningen effectief zijn in het behandelen van bekkenpijn tijdens de zwangerschap en in de periode na de bevalling.
       
   16. Meer studies naar postpartum lage rug/bekkenpijn nodig om effectieve oefenprogramma's verder te waarborgen (2015)
       Er zijn maar weinig gerandomiseerde klinische trials die de effectiviteit van oefening op lumbopelvische pijn (LPP) bij postnatale vrouwen hebben geëvalueerd. Ook is er een grote variabiliteit tussen bestaande studies in de samenstelling van oefenprogramma’s, soorten bevalling, follow-up momenten en uitkomstmaten. Omdat er wel enig bewijs is dat oefeningen de LPP kunnen verlichten zijn er studies van hoge kwaliteit nodig om de meest effectieve elementen van postnatale oefenprogramma’s te waarborgen die geschikt zijn voor behandeling van LPP.
       

Neem met de fysiotherapeut door welke informatie voor u zinvol is